مسدود شدن مجرای صفراوی معمولاً به دلیل سنگ کیسه صفرا رخ می دهد. علائم ممکن است بسته به مجرای آسیب دیده متفاوت باشد، اما ممکن است شامل حالت تهوع، مدفوع روشن و ادرار تیره رنگ باشد.
سیستم گوارشی انسان، شامل بخشهای مختلفی است که در فرایند هضم و جذب مواد غذایی نقش دارند. یکی از اجزای اصلی این سیستم، مجاری صفراوی است که وظیفه جمعآوری و حمل صفرا (صفراوی) تولید شده توسط کبد را بر عهده دارد. اگرچه بیشتر ما از وجود این سیستم آگاهی نداریم، اما عدم عملکرد صحیح آن میتواند منجر به مشکلات جدی در گوارش شود.
یکی از مشکلاتی که میتواند مجاری صفراوی را تحت تأثیر قرار دهد، انسداد آن است. انسداد مجاری صفراوی به معنای بسته شدن یا مسدود شدن این مجاریها است و میتواند به دلیل چندین عامل مختلف رخ دهد.در این بین تاثیر سرم تراپی در منزل رو هم بررسی میکنیم .
انسداد صفرا چیست؟
انسداد مجاری صفراوی به معنای مسدود شدن یا بسته شدن این مجاریها است. مجاری صفراوی شامل سه بخش اصلی است: مجرای صفرا (دریچه صفرا)، کیسه صفرا و لوله صفراوی. این مجاریها وظیفه حمل و جمعآوری صفرا، که مایع خاصی است که توسط کبد برای هضم چربیها ترشح میشود، را بر عهده دارند.
مجرای صفرا به صورت لولهای از کبد به کیسه صفرا، که در نزدیکی لوزالمعده قرار دارد، میرسد. کیسه صفرا نیز صفرا را ذخیره کرده و پس از غذا خوردن به منظور کمک به هضم و جذب چربی، صفرا را ترشح میکند. علاوه بر این، صفرا در پاکسازی کبد از مواد زائد نیز نقش دارد.
هرگونه انسداد در این مجاری صفراوی به عنوان انسداد صفراوی شناخته میشود. برخی از شرایط مرتبط با انسداد صفراوی میتوانند با موفقیت درمان شوند. اما در صورتی که انسداد برای مدت زمان طولانی درمان نشود، میتواند به بیماریهای جدی و تهدیدکننده کبد منجر شود. بنابراین، تشخیص و درمان به موقع انسداد مجاری صفراوی بسیار اهمیت دارد تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود و سلامت کبد حفظ شود.
انواع مجاری صفراوی
مجاری صفراوی شامل سه بخش اصلی است که هرکدام وظایف و نقشهای خاصی در حمل و جمعآوری صفرا (صفراوی) ایفا میکنند. این سه بخش عبارتند از:
1. مجرای صفرا (دریچه صفرا): مجرای صفرا، که همچنین به آن دریچه صفرا نیز گفته میشود، یک لوله ریز و باریک است که از کبد خارج شده و به کیسه صفرا میرسد. دریچه صفرا وظیفه تنظیم جریان صفرا را دارد. هنگامی که صفرا ترشح میشود، از طریق این مجرا وارد کیسه صفرا میشود.
2. کیسه صفرا: کیسه صفرا یک ساختار بیضی شکل است که در نزدیکی لوزالمعده واقع شده است. این کیسه وظیفه ذخیره کردن صفرا را بر عهده دارد تا در زمان نیاز به هضم چربیها، صفرا ترشح شده و به دوازدهه (قسمتی از روده کوچک) انتقال یابد.
3. لوله صفراوی: لوله صفراوی نیز به عنوان مجرای اتصالی بین کیسه صفرا و دوازدهه عمل میکند. این لوله دراز و باریک است و صفرا را از کیسه صفرا به دوازدهه منتقل میکند. در دوازدهه، صفرا با سایر مواد گوارشی مخلوط شده و فرآیند هضم غذا آغاز میشود.
این سه مجرای صفراوی با همکاری کبد و سایر اجزای سیستم گوارشی، به عملکرد صحیح هضم و جذب چربیها کمک میکنند و ترشح، حمل، ذخیره و تخلیه صفرا را انجام میدهند.
علت انسداد صفرا چیست؟
انسداد صفراوی ممکن است در اثر تعدادی از عوامل ایجاد شود:
كيسه صفرا
کبد
پانکراس
مجاری صفراوی
موارد زیر برخی از شایع ترین علل انسداد صفرا هستند:
سنگ های صفراوی که شایع ترین علت هستند
التهاب مجاری صفراوی
ضربه
تنگی صفراوی، که یک تنگی غیر طبیعی مجرا است
کیست ها
انگل ها
غدد لنفاوی بزرگ شده
پانکراتیت
آسیب مربوط به جراحی کیسه صفرا یا کبد
تومورهایی که به کبد، کیسه صفرا، پانکراس یا مجاری صفراوی رسیده اند
عفونت ها از جمله هپاتیت
سیروز یا زخم کبد
آسیب شدید کبدی
کیست کلدوک (که در هنگام تولد در نوزادان وجود دارد).
انسداد صفرا میتواند به دلیل چندین علت مختلف رخ دهد. برخی از علل شایع انسداد صفرا عبارتند از:
1. سنگ صفرا: تشکیل سنگ صفرا یکی از اصلیترین علل انسداد مجاری صفراوی است. سنگ صفرا معمولاً به دلیل انباشت صفراوی در داخل مجاری صفراوی شکل میگیرد. این سنگها میتوانند در حجم کوچک و غیرقابل تشخیص یا به صورت سنگهای بزرگ و قابل مشاهده باشند. آنها میتوانند جریان صفرا را مسدود کرده و باعث انسداد مجاری صفرا شوند.
2. التهاب مجاری صفراوی: التهاب مجاری صفراوی میتواند به عنوان نتیجهای از عفونت یا التهاب در این مجاریها رخ دهد. این التهاب ممکن است باعث تورم و بسته شدن مجاری صفرا شود.
3. ضخامت مجاری صفراوی: در برخی موارد، مجاری صفراوی ممکن است به علت فرایندهای بیماریای مانند فیبروز (تغییرات غیرطبیعی در بافت) یا سیروز (آسیب جدی به کبد) ضخیم شوند. این ضخامت میتواند باعث تنگ شدن و انسداد مجاری صفرا شود.
4. عوارض جراحی: بعضی از عملیاتهای جراحی مانند گوارشبینی یا جراحی صفراوی ممکن است عوارضی داشته باشند که به انسداد مجاری صفراوی منجر میشوند. مثلاً انسداد میتواند ناشی از ایجاد ناهنجاری در ترتیب مجاری یا ایجاد زائداتی از جمله انسداد بافتی یا خوبکاری نادرست در عمل جراحی باشد.
عوامل خطر چیست؟
عوامل خطر انسداد صفرا معمولاً به علت انسداد بستگی دارد. برخی از عوامل خطر عبارتند از:
تاریخچه سنگ کیسه صفرا
بیماری کارولی، یک اختلال نادر است که باعث گشاد شدن مجاری صفراوی در کبد می شود که می تواند باعث تشکیل سنگ شود.
پانکراتیت مزمن
سرطان پانکراس
آسیب به قسمت راست شکم
چاقی
کاهش وزن سریع
شرایط مربوط به تجزیه گلبول های قرمز خون، مانند کم خونی سلول داسی شکل
به طور کلی :
عوامل خطر مرتبط با انسداد مجاری صفراوی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
1. سابقه سنگ صفرا: اگر شما یا افراد خانواده تان در گذشته سابقه سنگ صفرا داشته باشید، احتمال بروز انسداد صفراوی بیشتر است. افرادی که تمایل به تشکیل سنگ صفرا دارند، در خطر بیشتری قرار دارند.
2. عوامل غذایی: مصرف مقادیر زیادی از چربیهای اشباع شده و کلسترول در رژیم غذایی میتواند به تشکیل سنگ صفرا و انسداد مجاری صفراوی منجر شود.
3. چاقی و نقصان وزن: داشتن چاقی یا نقصان وزن میتواند به عوامل خطر افزوده شونده برای انسداد صفراوی تلقی شود. چاقی میتواند عملکرد صحیح کبد و سیستم صفراوی را تحت تأثیر قرار دهد.
4. عفونتها: برخی از عفونتها، مانند التهاب مجاری صفراوی، میتوانند به انسداد مجاری صفراوی منجر شوند.
5. بیماریهای کبدی: برخی بیماریهای کبدی مانند سیروز یا التهاب کبد میتوانند به تنگ شدن و انسداد مجاری صفراوی منجر شوند.
6. عملیاتهای جراحی: بعضی از عملیاتهای جراحی مانند گوارشبینی یا جراحی صفراوی ممکن است عوارضی داشته باشند که به انسداد مجاری صفراوی منجر میشوند.
7. تغییرات هورمونی: برخی تغییرات هورمونی، مانند بارداری یا همهگیر شدن هورمونها در طول دوران تناوبی، میتوانند بر جریان صفرا تأثیر بگذارند و به انسداد مجاری صفراوی منجر شوند.
8. داروها: مصرف برخی داروها مانند استروئیدها، افزایش خطر انسداد مجاری صفراوی را افزایش میدهد.
ژنتیک
بعضی از شرایطی که میتوانند منجر به انسداد مجاری صفرا شوند، به علت پیوندهای ژنتیکی باشند، در حالی که برخی دیگر اینطور نیستند.
برای مثال، به نظر نمیرسد که سرطان مجاری صفراوی منبع قابل اعتمادی باشد که به یک جهش ژنتیکی ارثی مرتبط باشد.
اما، سنگ کیسه صفرا ممکن است تا حدی ارثی باشد و همچنین تصور میشود که بیماری کارولی دارای یک جزء ژنتیکی است.
در صورتی که یک متخصص مراقبت های بهداشتی معتقد باشد که ممکن است شما با انسداد مجاری صفراوی مواجه شوید، احتمالاً از شما میپرسد که آیا در خانوادهتان سابقه سنگ کیسه صفرا یا برخی از سرطانها وجود دارد یا خیر. داشتن اطلاعات در مورد تاریخچه سلامت خانواده میتواند در این شرایط بسیار مفید باشد، به علاوه در هر موقعیتی که با علائمی روبرو هستید که به نظر میرسد دلیل واضحی ندارند.
علائم انسداد صفرا چیست؟
انسداد مجاری صفراوی میتواند با علائم و نشانههای مشخصی همراه باشد. برخی از علائم شایع انسداد صفرا عبارتند از:
1. درد شکمی: درد شدید و مستمر در ناحیه راست بالای شکم میتواند یکی از نشانههای انسداد صفراوی باشد. این درد ممکن است به صورت تیز و تند باشد و در برخی از موارد به سر و شانه راست نیز تابیده و تشدید شود.
2. تهوع و استفراغ: افراد مبتلا به انسداد صفرا ممکن است احساس تهوع و بیاشتهایی شوند. در برخی موارد، تهوع میتواند به استفراغ منجر شود و به دلیل انسداد مجاری صفراوی، افراد ممکن است نتوانند غذاها و مایعات را درست هضم کنند.
3. زردی پوست و چشمان: انسداد مجاری صفراوی میتواند باعث اختلال در خروج صفرا از بدن شود و باعث رنگدهی زردی پوست و سفیدی چشمان (زردی) شود. این علامت به دلیل انباشت صفرا در بدن ایجاد میشود.
4. ادرار تیره رنگ: در صورت انسداد مجاری صفراوی، صفرا که به طور طبیعی به صورت ادرار تخلیه میشود، به دلیل انسداد در مجاری صفراوی، نمیتواند به صورت کامل از بدن خارج شود. این ممکن است باعث تیرگی و تیره شدن ادرار شود.
5. مدفوع روشن رنگ: انسداد مجاری صفراوی میتواند باعث تغییر رنگ مدفوع شود. مدفوع به جای رنگ معمول قهوهای تیره، رنگ روشنتری (کرمی یا خاکستری) به خود بگیرد.
در صورت بروز هر یک از این علائم، بهتر است به پزشک معالج مراجعه کنید تا تشخیص دقیق را بررسی و درمان مناسب را تجویز کند. مهم است از تأخیر در تشخیص و درمان انسداد مجاری صفراوی جلوگیری شود تا عوارض بیشتری جلوگیری شده و سلامت کبد حفظ شود.
آزمایشات و تشخیص
آزمایش های مختلفی برای بررسی انسداد صفراوی در دسترس است. بر اساس علت انسداد، پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش زیر را توصیه کند.
سونوگرافی
سونوگرافی معمولاً اولین آزمایشی است که بر روی افرادی که مشکوک به انسداد صفراوی به دلیل سنگ کیسه صفرا هستند انجام می شود. این به پزشک شما اجازه می دهد تا سنگ های صفراوی را به راحتی ببیند.
آزمایش خون
آزمایش خون شامل شمارش کامل خون (CBC) و آزمایش عملکرد کبد است. آزمایش خون معمولاً می تواند شرایط خاصی را رد کند، مانند:
افزایش سطح گلبول های سفید خون که می تواند نشانه التهاب باشد
افزایش سطح بیلی روبین کونژوگه که محصول زائد کبد است
افزایش سطح آنزیم های کبدی
افزایش سطح آلکالین فسفاتاز
هر یک از اینها ممکن است نشان دهنده از دست دادن جریان صفرا باشد.
اسکن رادیونوکلئید صفراوی (اسکن HIDA)
اسکن اسید ایمینودی استیک کبد صفراوی، منبع مطمئن یا اسکن HIDA، اسکن رادیونوکلئید صفراوی نیز نامیده می شود. از مواد رادیواکتیو برای ارائه اطلاعات ارزشمند در مورد کیسه صفرا و هرگونه انسداد احتمالی استفاده می کند.
کلانژیوگرافی
کولانژیوگرافی عکسبرداری با اشعه ایکس از مجاری صفراوی است.
اسکن امآرآی
MRI می تواند تصاویر دقیقی از کبد، کیسه صفرا، پانکراس و مجاری صفراوی ارائه دهد.
درمان انسداد صفرا چیست؟
هدف درمان انسداد مجاری صفراوی اصلاح علت زمینهای آن است و هدف اولیه درمان پزشکی یا جراحی، کاهش انسداد است. برای درمان انسداد صفراوی، گزینههای درمانی متنوعی وجود دارند، از جمله کوله سیستکتومی و ERCP (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography).
در صورت تشخیص سنگ صفراوی، ERCP ممکن است برای برداشتن سنگهای کوچک از مجرای صفراوی مشترک یا قرار دادن استنت در داخل مجرا به منظور بازگرداندن جریان صفرا کافی باشد. این روش اغلب در مواردی استفاده میشود که انسداد ناشی از وجود تومور باشد.
کوله سیستکتومی، که به معنای برداشتن کیسه صفرا است، یکی از روشهای درمانی بسیار موثر برای درمان سنگ کیسه صفرا است.
روشهای درمان دیگر شامل حذف یا درمان تومورها و درمان دارویی برای کنترل و از بین بردن عفونتها و انگلها میشود.
مهم است بدانید که انتخاب روش درمانی به ویژگیهای هر بیمار و نوع انسداد صفراوی مربوطه بستگی دارد. پزشک معالج شما با بررسی دقیق و تشخیص صحیح، بهترین روش درمانی را برای شما تعیین خواهد کرد.